Η ιστορία της ελιάς Χαλκιδικής
Ο δεσμός των κατοίκων της Χαλκιδικής με την καλλιέργεια πράσινης ελιάς έχει ιστορία πολλών εκατονταετιών. Αυτό προκύπτει από τους τραπητούς (λίθινα ελαιοτριβεία) και άλλα ανασκαφικά ευρήματα, που κατά καιρούς ανακαλύφθηκαν. Η εισαγωγή της κάθετης μυλόπετρας είναι πολύ σημαντική γιατί προϋποθέτει τη χρήση για πρώτη φορά της περιστροφικής κίνησης σε μηχάνημα μετατροπής. Το παλαιότερο παράδειγμα αυτού του τύπου προέρχεται από την Όλυνθο που χρονολογείται στον 4° αι. π.Χ. Το αρχαίο ελαιοτριβείο στα Βρασνά του Ν.Θεσσαλονίκης ανασκάφτηκε το καλοκαίρι του 1992 και διαπιστώθηκε η χρήση των μύλων της Ολύνθου.
Στην ανάπτυξη της ελαιοκομίας της Χαλκιδικής συνέβαλε η εξημέρωση των άγριων ελαιοδένδρων που υπήρχαν σε περιοχές, οι οποίες δεν ήταν κατάλληλες για σιτοκαλλιέργεια. Έτσι, δημιουργήθηκαν οι πρώτοι ελαιώνες.
Από τον 14ο αιώνα αναφέρεται η ύπαρξη «Τζιμηλαρείων», όπως αποκαλούνται στους βυζαντινούς χρόνους τα ελαιοτριβεία, καθώς και η ανακάλυψη αρχαιολογικών ευρημάτων. Όλα αυτά, μαρτυρούν την επεξεργασία της πράσινης ελιάς στο Άγιο Όρος και σε άλλες περιοχές της Χαλκιδικής. Συγκεκριμένες αναφορές για ελαιώνες στην Χαλκιδική υπάρχουν από το 1415. Αναφέρεται:
- Ο ελαιώνας του Ανδρονίκου, στο μετόχι του Αγίου Παύλου της Κασσάνδρας.
- Τα διάσπαρτα παμπάλαια ελαιόδεντρα στο μετόχι της Μονής Βατοπεδίου και στο Σουφλάρι (Νέα Τρίγλια).
- τα αντίστοιχα στο γειτονικό Νταουτλού (Ελαιοχώρια).
- Και ο ελαιώνας της μονής Ιβήρων στο νησί Καυκανίας της Ολυμπιάδας.
Από την ιστορία της ελιάς Χαλκιδικής γνωρίζουμε ότι στην υπόλοιπη Χαλκιδική ήταν υπαρκτά εξημερωμένα ελαιόδενδρα και η παρουσία τους λειτουργούσε συχνά ως τοπωνύμιο. Ο καρπός αυτών των ελαιοδένδρων φαίνεται ότι χρησιμοποιούνταν κυρίως για την παρασκευή βρώσιμων ελιών.
Ο ελαιώνας της Πορταριάς
Σχετικά με την ιστορία της ελιάς, το 1887 είχε ήδη οργανωθεί ο μεγάλος ελαιώνας της Πορταριάς. Ο ελαιώνας αυτός προήλθε, γύρω στο 1900, στους αδελφούς Κενάν και Μουσταφά Χατζή-Οσμάν. Αυτοί, τον επέκτειναν και δημιούργησαν τον πρώτο συστηματικό ελαιώνα της Μακεδονίας σε πεδινό έδαφος. Καταλάμβανε επιφάνεια 4.125 δεκαδικών στρεμμάτων και περιείχε σύμφωνα με γραπτές και προφορικές αναφορές, μεταξύ 32.000 και 120.000 ελαιοδέντρων.
Οι ίδιοι αδερφοί Χατζή — Οσμάν ίδρυσαν και ελαιουργείο μέσα στο κτήμα τους για την εξυπηρέτηση του ελαιώνα. Παράλληλα, ίδρυσαν το πρώτο ατμοκίνητο ελαιουργείο της Μακεδονίας, το 1905, στην παραλία της Γερακινής, προκειμένου να αξιοποιήσουν την παραγωγή που είχε αρχίσει να γίνεται αξιόλογη. Αυτό αποτέλεσε το έναυσμα του εκσυγχρονισμού των αντίστοιχων εγκαταστάσεων στην Χαλκιδική.
Ιστορία ελιάς τους νεότερους χρόνους
Κατά την περίοδο 1917-1927, σύμφωνα με έρευνα το 1922 από τον επόπτη βιομηχανίας της Γενικής διεύθυνσης Θεσσαλονίκης, η Χαλκιδική αναφέρεται ως η μόνη περιοχή παραγωγής ελαιολάδου στη Μακεδονία. Ειδικότερα, αναφέρονται 191 ελαιοτριβεία (όπου συμπεριλαμβάνονται και τα σησαμοτριβεία), η δυνατότητα των οποίων είναι 400.000 σκιάδες ελαιόλαδο το έτος. Στην απογραφή των σωζόμενων μέχρι σήμερα ελαιοτριβείων, που έγινε στο χρονικό διάστημα μεταξύ Νοεμβρίου 1992 και Απριλίου 1993, βρέθηκαν 39. Χαρακτηριστικό όλων των ελαιοτριβείων εκείνης της περιόδου, είναι ότι η χωροθέτηση τους είναι σε άμεση σχέση πάντα με το σπίτι ελαιουργού. Στους παραλιακούς οικισμούς, η θέση του ελαιοτριβείου είναι πάντοτε δίπλα στη θάλασσα, για να είναι δυνατή η φόρτωση των υποπροϊόντων σε πλοία. Ο προορισμός ήταν κυρίως το πυρηνελαιουργείο Κιαπέκου στη Χαλκίδα.
Η πράσινη ελιά στη Χαλκιδική, τουλάχιστον τους δύο τελευταίους αιώνες, αποτελεί σημαντικό σημείο αναφοράς, τόσο στην οικονομική ζωή των κατοίκων, όσο και στην κοινωνική παράδοση και λαογραφία.
Τοπωνύμια ελιάς
Στη Χαλκιδική υπάρχουν πολλά τοπωνύμια που σχετίζονται με την ελιά. Κοντά στη Νέα Τρίγλια υπάρχει ο οικισμός Ελαιοχώρια. Στη Νικήτη τα τοπωνύμια Ελιά, Μικρή Ελιά και άλλα που φέρουν ονόματα ιδιοκτητών ελαιώνων, φανερώνουν την ύπαρξη ελαιοδέντρων στην περιοχή. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι, η Ελιά του Κουκουρούμα (Νικήτη), η Ελιά του Δεληάγγελου (Μεταμόρφωση), η Ελάρα της Χαμαϊδής (Γερακινή) κ.α. Στο Στρατώνι υπάρχει η θέση Ελαιώνας. Στα αρχαία Στάγειρα που βρίσκονται ανατολικά της Ολυμπιάδας σε απόσταση 700 μέτρων, υπάρχει η θέση Λιοτόπι, όπου διεξάγονται σημαντικές αρχαιολογικές ανασκαφές.
Η Γιορτή της Ελιάς, καθιερώθηκε από τη δεκαετία του ’80 και διοργανώνεται κάθε Ιούλιο στην Όλυνθο. Οι ελαιοπαραγωγοί και οι κάτοικοι της Ολύνθου επιβεβαιώνουν κάθε χρόνο τους δεσμούς που διατηρούν με την ελαιοκομία, τα προϊόντα της ελιάς, αλλά και με τις παραδόσεις που συνδέουν το μυθικό δένδρο με τη Χαλκιδική.
Διατριβή Τάσου Κάιτατζη
Η ελιά Χαλκιδικής σήμερα
Σήμερα η πράσινη ελιά Χαλκιδικής είναι διαδεδομένη σε όλο τον κόσμο. Τα χαρακτηριστικά που την έκαναν κορυφαία σε παγκόσμιο επίπεδο είναι η τραγανή και εύγευστη σάρκα και η αναλογία σάρκα προς πυρήνα που είναι 9/1. Έτσι, αποτελεί μοναδικό προϊόν για να γεμίσει με διάφορα ορεκτικά, όπως σκόρδο, πιπεριά, αμύγδαλο κ.α. και να αναδείξει ακόμα περισσότερο τις μεσογειακές γεύσεις.
Πηγή: gaiaolives.com
